Vorig jaar brak ik mij enige tijd het hoofd over het massale rouwproces rond de neergeschoten MH-17. Ik zag een man zijn dikke Audi de berm in slingeren en met de buik vooruit vol verwachting naar het viaduct benen alsof het happy hour in de stripclub was en ik was van één ding honderd procent overtuigd: deze man werd niet gedreven door rouw of empathie. Deze man beende naar dat viaduct omdat er iets voor hem te halen viel.Ik worstelde een beetje met het onder woorden brengen van wat er dan precies te halen viel, maar onlangs ging me een lichtje op.
Ik las in het boekje 'Buiten zinnen -waanzin in romans en films', een boekje waarin ook een essay van mezelf is opgenomen (deze hele post is dan ook als een ingewikkelde vorm van sluikreclame te beschouwen - laten we vooral niet vergeten om de wantrouwer zelf te wantrouwen) een stuk van emeritus hoogleraar psychiatrie Frank Koerselman.
Koerselman schrijft over Sigmund Freud en diens lustprincipe als 'fundamenteel biologisch ordeningsprincipe'.
Die Sigmund Freud, die gaat nog eens heel groot worden, dacht ik instemmend toen ik dit las. Ook mij lijkt het evident dat mensen voor het overgrote deel door lust worden gedreven. Maar hoewel die kerel weliswaar naar dat viaduct banjerde zoals een ezel achter een sappige wortel aanrent, helemaal achterlijk zal hij toch ook niet zijn. Hij weet dat er daar geen gebraden biefstukje op hem staat te wachten, en ook geen koel glas bier of een naakte Pamela Anderson.
Onderdeel van mijn onbegrip is dat ik zelf totaal geen lust ervaar, niet bij het inhaken bij het MH-17 verhaal en niet bij het turen naar die rouwwagens, ik word er alleen maar somber van. Niet verdrietig, ik kende niemand in dat vliegtuig en geloof niet dat ik over zoiets echt verdrietig ben, maar het hele gebeuren deprimeert me gewoon, het levert me geen enkele lust op.
Het is echter niet uit te sluiten dat ik hierin de afwijkende ben: Freud stelt dat onlust ook lustvol kan zijn. Volgens Koerselman heeft dit te maken met controle:
Een situatie die men onder controle heeft is in het algemeen lustvol, terwijl situaties zonder controle als onlustvol worden ervaren [...] De lustbeleving bij opwinding of spanning neemt namelijk toe bij afnemende controle om dan plotseling over te gaan in onlust, als de controle wordt verloren. Dat is goed herkenbaar in het dagelijks leven. De uitdaging van het skiën van een zwarte piste is lustvol tot op het moment dat men de situatie niet meer beheerst en de thrill plotseling omslaat in angst.
Tot ik iets beters bedacht heb, ga ik voor de hypothese dat de man op de slippers het viaduct opzocht om precies dezelfde reden als dat hij een paar maanden geleden van de zwarte piste afdook: de lust van het nog net veilige griezelen.
Hij had ook in dat vliegtuig kunnen zitten, hij had ook onder dat viaduct door gereden kunnen worden, in plaats van er veilig bovenop te staan. Het viaduct trok aan hem zoals een een spookhuis aan een tienjarige trekt: het is lustvol, juist omdat het spannend is zonder echt eng te worden.
Met deze Freudiaanse theorie kun je ook de aantrekkingskracht van 'Toen ik je zag', het rampenboek van Isa Hoes, verklaren. Ook dat boek verbaasde me zeer. Waarom lezen al die vrouwen massaal over de ellende van een andere vrouw? Ik heb even gedacht dat Isa Hoes een soort Zlatan Ibrahimović voor vrouwen is: een heldin. Maar nu ga ik toch voor de griezelhypothese.
'Toen ik je zag' is een griezelboek voor vrouwen die een beetje aan het gevaar willen ruiken, zonder dat ze zelf een man hoeven te hebben die de hele nacht twittert en zichzelf uiteindelijk aan de hanenbalken hangt. Dat de lezeressen van het boek vervolgens twitteren dat ze genoten hebben omdat Isa Hoes zo'n prachtige en krachtige vrouw is, kunnen we vergelijken met een man die twittert dat hij van de nieuwe Playboy heeft genoten vanwege de sterke interviews die het blad bevat.
En als bonus is ook nog eens het het hele Fifty Shades of Gray-gebeuren met de griezel-hypothese te verklaren: veilig griezelen over een vrouw die veilig griezelt, en dat ook nog eens uit liefde!
Ja, die Sigmund Freud, daar gaan we meer van horen.